งานประเพณีที่มีการฉลอง

ไทยพวนศรีสัชนาลัย

การละเล่น นางสะ (นางสาก)

กลอนที่ร้อยเรียงคำไพเราะ

ยามมื้อตะวันเข้าเขาทองลับเหลี่ยม
ข้อยก็มอยป่องเอี๊ยมประสงค์สอดตาแล
ข้อยก็แลไปก่ำสาวนางบ้านอยู่
ถ้าบ่เห็นหน้าชู้บ่ยอมต่าวตาคืนถึงจี่มีเขาคั่นเขาตันเต็งซ่อง
มีแม่น้ำกว้างขวางหน้าข้อยก็ลอย
ตัวของข้อยมาหลงคอยคู่แล้วแน
ข้อยนี่จี่หมายแบะขวานป้ำหมู่ยูงยางไม้ใหญ่
ถ้าเป็นโชคฮ้ายอ้ายบ่ยอมต่าวกลับคืน

กลอนครูผวน ช่วงชวาลวงศ์

คิดฮอดเจ้ากิ๋นเค้าบ่ลงคอ
บายไปจ้ำสามคำกะหมดก่อง
บัดเทื้อเห็นหน้าน้อง
จิไหลล่องปานเลอ...น้องเอ้ย

ยามมื้อ - ขณะที่ เวลา
มอย - มอง
ซู้ - ชู้ คู่รัก
แบะ - แบก
๙่อง - ช่อง

ป่อง เอี๊ยม - หน้าต่าง
ต่าวคืน - กลับคืน
ลอย - ว่ายน้ำ
แน - นะ
ป้ำ - ตัด

ก้ำ - ทิศทาง
เต็ง - ทับ
จิ - สิ
จะแน - นะ

การละเล่นนางกวัก

การละเล่นนางกวักนิยมเล่นในประเพณีกำฟ้า ซึ่งนายสาธรเล่าให้ลูกหลานฟังว่า เมื่อตอนเป็นเด็กเล็กจะชอบติดตามแม่ไปดูการเล่นนางกวัก ขณะดูก็จะเกิดความรู้สึกกลัวผีนางกวักมาก เพราะสมัยนั้นยังไม่มีไฟฟ้าใช้จึงใช้แต่ตะเกียงและเทียนไข ซึ่งจะให้แสงสว่างวอมแวม นอกจากนี้ผู้ใหญ่ยังตกแต่งตัวนางกวักให้เหมือนตัวคน คือ นำ "โป้" (กะลามะพร้าวแห้งครึ่งซึก) มาเป็นส่วนหัวและใบหน้ามัดไว้บนหัวกวัก ให้กวักเป็นลำตัว เอาไม้ไผ่สอดมาเป็นแขนจะสวมเสื้อแขนยาวให้ ใบหน้าทาด้วยถ่านไม้และปูนแดงเมื่อมองดูแล้วน่ากลัวมาก

การเล่นนางกวักมีอุปกรณ์ที่สำคัญคือ ตัวของนางกวักสร้างจากการนำกวัก (อุปกรณ์ที่ใช้ปั่นด้าย) มาเป็นตัวใช้กะลามะพร้าวแห้งครึ่งซึก (โป้) ทำเป็นส่วนหัวและใบหน้า เจาะรูมัดไว้บนหัวกวักวาดคิ้ว ตา จมูก ด้วยถ่านไม้ทาปากด้วยปูนแดง นำเสื้อแขนยาวสีดำหรือเสื้อหม้อฮ่อมเก่ามาสวม เอาดอกมัดแขนเสื้อกับไม้ไผ่ให้แน่น

พิธีอัญเชิญผีนางกวัก

การเล่นนางกวัก

การเล่นนางกวักนิยมเล่นในเวลากลางคืน เริ่มด้วยพิธีอัญเชิญนางกวัก จะใช้ผู้หญิงที่ขวัญอ่อนหรือขวัญแข็ง อย่างไรก็ได้เป็นผู้อัญเชิญดวงวิญญาณของบรรพบุรุษมาสิงสถิตเพื่อเสี่ยงทาย อาจเป็นเรื่องคู่รัก การทำงานและโชคชะตาชีวิต มีขั้นตอนการเล่นคือ ใช้ไม้ไผ่ขนาดยาวพาดหลังคาบ้าน โดยลำไผ่จะอยู่ชิดติดกับตัวนางกวักและกระด้งวางสิ่งของที่ใช้ประกอบพิธีอัญเชิญบรรพบุรุษมาเข้าสิง จากนั้นเมื่ออัญเชิญผีบรรพบุรุษเสร็จแล้วจะนำสากตำข้าว ๒ อัน มาวางไว้กับพื้นดินเป็นฐานรองรับตัวนางกวัก คนที่ถือนางกวักต้องเป็นคนที่ขวัญอ่อน เมื่อจับแล้วจะรู้ว่าผีบรรพบุรุษเข้าทรงหรือไม่นั้นขึ้นอยู่ที่การเคลื่อนไหวของตัวนางกวัก ซึ่งผู้ถือจะรับรู้เอง เมื่อกวักเกิดการสั่นแล้ว ผู้คนที่มาดูร่วมกันร้องเพลงให้นางกวักเต้น

"นางกวักเอ้ย
อีพ่อหยักแหย่
ก้นหยุกก้นหยอ
เจ้าอวดเจ้าอ้าง
ตกดินตกทราย
เจ้าแอ้งแม่ง
นางสีดา

นางกวักเจ้าแม่กวัก
อีแม่แหย่ยอ
มาสูงเอียงข้าง
ต่ำหุ้ดือนหงาย
เดือนแจ้ง
จากฟ้าลงมา
แก่นแหนต้อนแต้น ต้อนแต้น"

ในขณะที่ร้องเหลงให้นางกวักเต้นอยู่นั้น จะมีการถามถึงโชคชะตาราศีของตนหรือเรื่องอื่นๆ ที่สนใจใคร่รู้ ชายหนุ่มหญิงสาวมักให้นางกวักทำนายเรื่องคู่ครองซึ่งเป็นเรื่องสนุกสนาน

นางกวักจะตอบด้วยการแสดงกริยาอาการ เช่น ด้วยการใช้ปลายแขนเขียนเป็นตัวหนังสือหรือใช้ปลายแขนทิ่มดินนับเป็นครั้ง การเล่นนางกวักจะไม่เล่นจนดึกดื่นจะทำให้พิธีเชิญนางกวักออกด้วยการเอาไม้พาดบนชายคาบ้านนั้นออก วิญญาณที่เชิญมาเล่นนางกวักก็จะออกจากร่าง เป็นการเสร็จพิธีการเล่นนางกวัก

การละเล่น "นางสะ" (นางสาก)

"สะ" ของภาษาไทยพวน คือ สาก หรือตะลุมพุกของภาษากลาง สากทำด้วยไม้เนื้อแข็ง สากตำข้าวมี ๒ แบบ คือ สากที่ใช้กับครกซ้อมมือหรือตำด้วยมือ และสากที่ใช้กับครกกระเดื่อง ซึ่งใช้เท้าเหยียบไม้ให้กระเดื่องยกสาก ขึ้นลงตำข้าวในครก

ชาวไทยพวนศรีสัชนาลัยจะนำครกซ้อมมือกับสากตำข้าวมาเป็นอุปกรณ์การเล่น "นางสะ" หรือ นางสาก การละเล่นชนิดนี้จะเล่นระหว่างประเพณกำเกียง

การละเล่น "นางสะ" จะเริ่มด้วยการนำครกซ้อมมือพร้อมสากตำข้าวมาชุดหนึ่ง นางทรงหนึ่งนาง โดยที่นางทรงจะต้องไปขึ้นไปนั่งบนครกถือสากตั้งขึ้นใช้ผ้าห่มคลุมร่างทรงและสากไว้ คนอื่นๆที่ยินอยู่รอบครกจะร้องเพลงเชิญ "ผีนางสะ" มาประทับร่างทรง เพลงที่ร้องมีเนื้อดังนี้

"นางสะเอย กะผีเพียนแดง สาวน้อยดำแดง อีซู่กำแพง
ถอยหลังกลับไป ถอยหลังกลับมา ขอยืมมีด จะเอาไป
ฟันหลัว ขอยืมผัว จะเอาไปเป่าปี่ นะปี้เอย ก็ตีน้องข้า
ลมพัดเข้ามา ผู้ข้า .............. "

การร้องเพลงและปรมมือเป็นจังหวะจะร้องเพลงกลับไปกลับมาจนกว่า "ผีนางสะ" จะประทับร่างทรง โดยสังเกตุจากสากที่ร่างทรงถือไว้จะโยกไปโยกมา คนล้อมวงจะเปิดผ้าห่มที่คลุมร่างทรงออกเอาร่างทรงลงจากครกตำข้าว เอาสากออกจากมือร่างทรง จากนั้นผู้ดูจะซักถามร่างทรงเกี่ยวกับเนื้อคู่บ้าง หรือให้ร่างทรงทำกริยาอาการตามคำสั่งบ้างล้วนแล้วแต่เพื่อสร้างความชบชันสนุกสนาน ในขณะที่ "ผีนางสะ" ประทับร่างทรงจะไม่พูดจาแต่จะสื่อสารกับผู้ดูด้วยการแสดงกริยาอาการ เช่น ส่ายหัว พยักหน้าหรือชี้นิ้ว เป็นต้น

เมื่อต้องการให้ "ผีนางสะ" ออกจากร่างทรง จะพาร่างทรงไปลอดใต้บันไดสามรอบหรือเดินผ่านบริเวณน้ำโสโครก ผู้เฒ่าผู้แก่เล่าสืบต่อกันมาว่าถ้า "ผีนางสะ" ไม่ยอมออกจากร่างทรง ผู้ที่เป็นร่างทรงจะเสียสติหรือเป็นบ้าไปก็มี

กลับสู่ด้านบน >