วัสดุอุปกรณ์การทอผ้าไทยพวนศรีสัชนาลัย

ไทยพวนศรีสัชนาลัย
การทอผ้าแบบโบราณ
 

การทอผ้าพื้นเมืองไทยพวนศรีสัชนาลัยแต่โบราณกาลมา บรรพบุรุษชาวไทยพวนที่ย้ายถิ่ยฐานมาอยู่ที่อำเภอสรีสัชนาลัยนั้น มีการใช้วัสดุอุปกรณ์การทอผ้าคล้ายคลึงกัน คือ เครื่องมือเครื่องใช้การทอผ้าหาได้ง่ายตามท้องถิ่น เช่น ไม้เนื้อแข็ง ไม้ไผ่ และอื่นๆที่เกี่ยวข้อง

การทอผ้าสมัยปู่ย่าตายายนั้นฝ้ายต้องปลูกเองและมีขั้นตอนวิธีที่จะนำฝ้ายนั้นมาแปรรูปเป็นเส้นด้าย เพื่อนำไปสู่การทอจนเป็นผืนผ้านั้นมีความซับซ้อนหลายอย่าง ในปัจจุบันนี้มีเส้นด้ายสำเร็จรูปให้ใช้งาน แต่เพื่อให้เยาวชนรุ่นหลังได้ตระหนักเห็นคุณค่าของภูมปัญญาบรรพบุรุษ จึงขอกล่าวถึงวัสดุอุปกรณ์การทอผ้าที่ขาดหายไปแล้วและยังใช้อยู่ ดังนี้

อิ้ว

 
อิ้ว เครื่องสำหรับแยกฝ้าย
 

ตะลุ้ม

 
ไม้กง
ตะลุ้ม เครื่องมือที่สานด้วยไม้ไผ่คล้ายตระกร้าทรงสูงขนาดใหญ่ แต่สามารถตั้งนอนได้ใช้สำหรับดีดฝ้ายหรือยิงฝ้ายให้เป็นปุย โดยใช้ไม้กง (ไม้ไผ่เหลาให้เป็นคัน โยงด้วยเส้นด้ายไนล่อนขนาดเล็กพอประมาณ) แล้วใช้ไม้ไผ่กลมขนาดพอกำได้ดีดฝ้ายหรือยิงฝ้ายในตะลุ้มให้เป็นปุย
 

ไม้ล้อมฝ้าย

ไม้ล้อมฝ้าย เครื่องมือที่ทำด้วยไม้ไผ่เหลาให้มีขนาดเล็ก ความยาวประมาณ ๓๐ เซนติเมตร มีลักษณะกลม ใช้พันฝ้ายกับไม้บนพื้นไม้เรียบเพื่อนำไปเข็นด้วยหลา
 

หลา

 
หลา (ไม้ปั่นด้าย) เครื่องมือที่ใช้เข็นฝ้ายให้เป็นเส้นด้าย หลังจากดีดหรือยิงให้เป็นปุยแล้วล้อมให้เป็นแท่งกลมแล้วนั้น นำไปเข็นใส่หลอดเหล็กแหลมเพื่อนำไปม้วนใส่เปียให้เป็นไจ จึงนำไปกวักเพื่อขึ้นด้ายยืนหรือย้อมสีตามธรรมชาติ หรือสำหรับใส่หลอดไม้ไผ่ขนาดเล็กเพื่อกรอเส้นด้ายใส่ในกระสวยเพื่อทอผ้า
 

เปีย

เปีย เครื่องมือสำหรับพันด้ายหลังจากเข็นแล้วให้เป็นไจ เพื่อนำไปกวักหรือนำไจด้ายไปใส่กับกง (ระวิง) กรอกับหลอดไม้ไผ่เพื่อนำไปใส่กับกระสวยทอผ้า
 

กง

 
กง (ระวิง) เครื่องมือสำหรับใส่ไจฝ้ายเพื่อนำไปกวักและขึ้นไจฝ้าย หรือใช้กรอเส้นด้ายกับหลอดไม้ไผ่ ใช้ประกอบกับกวัก ๒ ใบตั้งคู่กัน รวมกับใช้ในปั่นด้าย
 

บ๊าเหง็น

 
บ๊าเหง็น โครงไม้ที่ตั้งได้สำหรับใส่กวักฝ้าย และนำฝ้ายที่เป็นไจใส่ไว้ในระวิง โดยวิธีการนั่งหมุนกวักโดยใช้ไม้หมุนที่กวัก มือจับเส้นด้ายที่ออกมาจากระวิงพันกับกวัก
 

กวัก

 
กวัก อุปกรณ์สำหรับกวักเส้นด้ายที่เป็นไจแล้วเพื่อไปขึ้นด้ายยืน โดยสอดใส่กับบะเหง็น แล้วใช้ไม้ไผ่ขนาดเล็กพอกำได้เป็นอุปกรณ์สำหรับหมุนกวักรับเส้นด้าย ให้รับกับกวักหรือเป็นเครื่องมือสำหรับติดระวิง
 

เฝือ

 
เฝือ (ม้าเดินด้าย) สำหรับนำไปโยงเส้นด้ายขึ้นด้ายยืนโดยความยาวของเฝือแต่ละช่วงทอผ้าได้ ๑ ผืน เฝือ ๑ อัน สามารถโยงเส้นด้ายได้ความยาวประมาณ ๔๕ เซนติเมตร
 

ฟืม

 
ฟืม เครื่องมือสำหรับทอผ้าเป็นซี่ๆคล้ายหวี สำหรับสอดเส้นด้ายยืนหรือไหมยืนใช้กระทกทำให้ด้ายสอดแน่น ความยาวของฟืมจะเป็นตัวกำหนดความกว้างของผ้าทอ
 

กี่

กี่ โครงสร้างหลักเป็นรูปทรงไม้สี่เหลี่ยม มีส่วนประกอบให้การทอผ้าตั้งแต่เริ่มต้นจนสำเร็จหลายอย่าง เช่น

  • ไม้กี่พั้น ไม้สำหรับขึงเส้นด้ายตั้งแต่เริ่มทอ และพันผ้าที่ทอได้เก็บไว้ เมื่อได้ความยาวตามที่ต้องการแล้วจะตัดผ้าออกไม้กี่พั้น
  • ไม้หาบเหา ไม้ไผ่แห้งสำหรับหาบฟืมและเหาใช้เชือกคล้องให้โยงกับคานกี่ทั้ง ๒ คาน ทั้งทางด้านซ้ายและขวาของกี่ทอผ้า
  • ไม้เหยียบตีน ไม้ไผ่แห้งความยาวประมาณ ๑.๕๐ เซนติเมตร จำนวน ๒ อัน อยู่ทางด้านล่างของเครือหูกผูกมัดกับเชือกเหา เหยียบให้เส้นด้ายของเครือหูกยกขึ้นลงสลับกันแล้วพุ่งกระสวยสลับกันไปมาจากซ้ายไปขวา จากขวากลับไปซ้ายจะได้เนื้อผ้าตามต้องการ ถ้าเป็นการทอผ้าของลายใช้ไม้ไผ่ ๔ อัน สำหรับลายมุกจะใช้ไม้ไผ่ ๕ อัน
  • ไม้ป๊องแป๊ง หลอดไม้ไผ่ขนาดเล็กใช้รัอยเหาหรือเขาให้ขนานกัน
  • ไม้หัวหุ ไม้เนื้อแข็งหรือไม้ไผ่มีขนาดพอประมาณกับความกว้างของหน้าผ้า ใช้สำหรับสอดใส่เส้นด้ายยืนที่ทอใกล้เสร็จ แล้วใช้เส้นเชือกที่ล้อพันเส้นด้ายขนาดเท่ากับเชือกไนลอนขึงมัดกับคานกี่แทนเส้นด้าย
  • ไม้แป๊นกี่ ไม้กระดานเนื้อแข็งพาดกับกี่ สามารถนั่งทอผ้าได้
 

ไม้ขี้ผึ้ง

 
ไม้ขี้ผึ้ง ไม้เนื้อแข็งกลึงให้กลมเส้นผ่าศูนย์กลางกว้างประมาณ ๒.๕ เซนติเมตร ความยาวประมาณ ๑.๒๐ เซนติเมตร ขัดให้เกลี้ยงทาด้วยแว่นขี้ผึ้งที่แห้งแล้วนำไปถูกับเครือหูกเพื่อให้เส้นด้ายเหนียวไม่ขาดง่าย สางด้วยหวีหนหมู (ขนหมูป่า) ในขั้นตอนต่อไป
 

หวีหนหมู

 
หวีหนหมู (ขนหมูป่า) คือ หวีหรือเแปรงที่ใช้สำหรับสางเส้นด้ายหลังจากถูด้วยไม้ขี้ผึ้งไม่ให้ด้ายติดกันเพื่อสะดวกต่อการทอ
 

ผัง

 
ผัง ไม้ขึงเนื้อผ้าให้ตึงเพื่อความสะดวกระหว่างการทอ ทำด้วยไม้ไผ่เหลาให้หนา (เส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ ๑ เซนติเมตร ให้พอโค้งได้ไม่หัก) ความยาวมากกว่าหน้ากว้างของผ้าเพื่อให้โค้งได้ ส่วนปลายจะเหลาควั่นให้แหลม หรือใช้ทองเหลืองตีให้ปลายแหลมเล็กขึงหน้าผ้าทั้งซ้ายขวาได้
 

ก๊อหลอด

ก๊อหลอด (หลอดไม้ไผ่ขนาดเล็ก) ทำจากหลอดไม้ไผ่ที่แห้งแล้ว ขนาดเล็ก ความยาวประมาณ ๕-๖ เซนติเมตร ใช้เสียบกับเหล็กแหลมของหลาสำหรับปั่นด้ายใส่ แล้วจึงนำไปใส่กระสวยทอผ้า
 

กระสวย

 
กระสวย เครื่องมือในการพุ่งเส้นดายสำหรับทอผ้า ทำด้วยไม้เนื้อแข็งเจาะรูตรงกลางลำกระสวยเพื่อใส่หลอดด้ายที่ทำจากไม้ไผ่ (ก๊อหลอด) ในปัจจุบันหลอดด้ายอาจใช้หลอดที่ทำด้วยเหล็กขนาดใกล้เคียงกับหลอดไม้ไผ่แต่เดิม
 
กลับสู่ด้านบน >
 
ภาษาไทยพวนโบราณ
 
เกียรติคุณที่ได้รับ
 
ดูวีดีโอจากรายการต่างๆ
รวมรูปภาพ
 
 
ที่อยู่: 477/2 ต.หาดเสี้ยว อ. ศรีสัชนาลัย จ. สุโขทัย 64130 โทร. 055 671143 แฟกซ์. 055 630119
 
 
© Copyright 2012. Sathorn Gold Textiles Museum. All rights reserved.